De crash van de FW-190 van Richard Fernes

Auteur: Wim Slangen

Dat er op 19 september 1944 net over de grens bij Pannesheide een Duitse FW-19 was neergestort was duidelijk. Maar waar precies crashte de FW-190 van de Duitse Gefreiter Richard Fernes? Dat was een vraag die ik met plezier wilde beantwoorden, maar alleen kon met goede hulp uit diverse hoeken.
In het ‘Verliesregister 1939-1945 SGLO’ stond/staat onder T4182 een crash op 19 september 1944 op Kerkrade-Kaalheide, maar in de documenten in ons stadsarchief vond ik daar niets over. Op zich niet vreemd, omdat Kaalheide toen al bevrijd was door de Amerikanen en Centrum nog bezet werd door de Duitsers; de frontlijn verliep langs de spoordijk van het Miljoenenlijntje.

Boek Ron Pütz
In het boek ‘Duel om de wolken’ van Ron Pütz staat deze crash genoemd op pagina 170 resp. 244. Op pag. 170 staat:
‘Op de 19de september 1944 was Kaalheide (deel van Kerkrade) twee dagen eerder door de Amerikanen van de 30ste Infantry Division – de Old Hickory bevrijd. Het tracé van het Miljoenenlijntje was toen de grens tussen Duits/bezet en Amerikaans/bevrijd Kerkrade. Ook op Duits grondgebied voorbij Horbach waren toen al Amerikanen; als eerste Company F van het 120ste Infantry Regiment; een onderdeel van de 30ste Infantry Division.’

Medio september 1944 is operatie Market Garden in volle gang
Vanaf de 17de september 1944 was in de corridor Eindhoven – Oss – Nijmegen – Arnhem de geallieerde operatie Market Garden aan de gang. Met parachutisten en snel oprukkende infanterie was de verovering van de Waal- en Rijnbruggen bij Nijmegen respectievelijk Arnhem, het doel. Die laatste brug bleek een ‘brug te ver’.
Gefreiter Richard Fernes vloog zijn inzetten boven dit gebied vanuit zijn basis in Wiesbaden Erbenheim, nu een vliegveld gebruikt door de US-luchtstrijdkrachten. Arnhem ligt zo’n 300 km noordwestelijk daarvan. De crashlocatie zo’n 150 km ten zuiden van Arnhem. Uit een Duits bericht bleek dat Fernes halfweg op weg naar zijn thuisbasis was.

Wiesbaden-Erbenheim – Arnhem – omgeving Kerkrade-Aken
Uit een Duitse bron kreeg ik dit bericht: ‘die Chronik des JG 1 und 11 wurde von Prien und Rodeike veröffentlicht. Während Einzelheiten über den Einsatz am 19.Sep.1944 des Stabes, der II. und III. Gruppe aufgeführt sind, gibt es zum Einsatz der I.Gruppe nur den Hinweis, dass die Gruppe erneut im Kampfraum um Arnheim/Nimwegen im Einsatz war und der Gefreiter Richard Fernes (*15.08.1924 in Remscheid, EM 68454/602; adres – in 1944 – Königstrasse 37, Remscheid) von der 3. Staffel nach Luftkampf mit amerikanischen Jägern über dem Raum Arnheim nicht zurückkehrte. Er flog die Fw 190 A-8, WNr.173849, Kennung “gelbe 10”.’

POW
Ik ging op verder onderzoek uit. Mijn eerste Nederlandse contact legde ik met de in het SGLO-register genoemde heer Manrho. Hij meldde me dat in de Duitse ‘Verlustmeldung’ staat ‘SW Arnheim’ (zuid-westelijk van Arnhem), maar daar is Fernes voor het laatst gezien door zijn Duitse collega-vliegers. En ook dat Manrho en Pütz nog contact hebben gehad met Richard Fernes. Deze gaf als zijn crashlocatie de ‘regio Aachen’ aan.
Uit zijn briefwisseling met Franz Zimmermann uit Aachen, bleek dat Fernes Prisoner Of War (POW) was gemaakt. Hij moet dus na zijn ’Fallschirmabsprung’ bij de Amerikanen zijn geland. Uit verdere informatie mag blijken dat Fernes na zijn gevangenname via Normandië naar de VS is verscheept en daar tot 3-1-1946 krijgsgevangen is gehouden.

531 AAA
Manrho meldde ook uit zijn archieven dat die ‘X-23 werd geclaimd door B-Battery van de 531st Anti Aircraft Artillery (AAA). Door Lasou (Heerlerbaan) MG-131 geborgen in perceel aan de Industriestraat ter hoogte van kerkhof.’
Dit leidde me naar de heer Lasoe. In mijn contact met hem bleek dat hij die MG131 van een bewoner aan de Hammijnstraat had gekocht en dat hij deze MG131 later aan het Stadsarchief in Sittard had overgedaan. Uit de informatie van dit archief lijkt het erop dat deze MG-131 uit de Me-109 van Helmut Brinkmann komt die op 14-10-1943 in Kerkrade-Chevremont/De Vink crashte; zie ‘Verliesregister 1939-1945 SGLO’ onder T2977 en blz. 115 Kerkrade Onderweg 21 uitgegeven in 2017.
Met deze locatie-aanduidingen (Industriestraat, kerkhof en Hammijnstraat) schoof de crashlocatie van Kaalheide op naar het zuiden. Die kerkhof dat is het in 1975 geopende kerkhof Schifferheide. En de 531 AAA stond medio september 1944 met haar geschut opgesteld bij Simpelveld/Bosschenhuizen.

Abilene – USA
Uit de Dwight D. Eisenhower Presidential Library in Abilene (USA) kreeg ik diverse documenten over de activiteiten van de 531 AAA in september 1944. Naast de schoten op vliegtuigen staan er ook acties tegen Duitse sluipschutters genoemd. Maar helaas lijkt er op de 19de geen enkel schot te zijn gelost cf deze inventarisatie; wel staat er op de 18de om 10.30 uur een toegekend afschot (Cat I) van een FW-190. Daaronder de aanvulling van de heer Arno Lasoe.

19 september 1944
In de ochtend van de 18de is er 13 keer op Duitse toestellen geschoten. Waarbij er een met zekerheid is neergehaald door de D-batterij om 11 uur; de geclaimde ‘Cat I’. Op de 19de – ook om 11 uur – is het weer raak en wordt ook de plaatsaanduiding van de crash aangegeven: coördinaat  82.5-50.5. Deze coördinaat uitgezet op de Kaart 59 Aachen (die door de Amerikanen werd gebruikt) geeft onderstaande locatie weer; dat is nabij het (huidige) adres Mühlenbachstraße (51), 52134 Herzogenrath (D); niet Kerkrade-Kaalheide maar bezuiden Duits- Pannesheide.
De crash van dit vliegtuig is gezien door ‘infantrymen’ in de buurt. En als Fernes tussen  Bosschenhuizen en de locatie met coördinaat 82.5-50.5 uit zijn vliegtuig is gestapt, is hij met grote zekerheid aan zijn parachute hangend in Amerikaans bevrijd gebied terecht gekomen, en daarna POW gemaakt. Als dat bij Horbach was, dan is hij waarschijnlijk door mannen van het 30 ID – 120 IR – 1st opgepakt.

De piloot Richard Fernes
Richard Fernes is geboren is hij op 15 augustus 1924; hij was 9 jaar toen de NSDAP in 1933 Duitsland overnam. Zijn vader – ook Richard – was vrachtwagenchauffeur. Junior Fernes volgende 8 jaar Volksschule en 3 jaar Berufsschule waarin hij werd opgeleid tot Kaufmann. En vanaf 1934 (10 jaar) was hij lid van de Hitler Jugend. Daarbij aangesloten haalde hij in 1941 zijn motor-rijbewijs (Kl. 4).
In februari 1942 wordt hij goedgekeurd voor de dienstplicht en in juli 1942 gaat hij in dienst. Te beginnen bij het Fliegerregiment 42. Daarna volgt Fliegerregiment 61 in België en aan het Kanaal. Van november 1942 tot april 1943 is hij in het 1. Fluganwärter Battalion. Daarna volgen 2 maanden voor een ‘Segelflugausbildung’ in het Beierse Neubiberg en 6 maanden opleiding in de Flugzeughführerschule A/B 115 bij het Oostenrijkse Linz. Op 1 augustus 1943 wordt hij tot ’Gefreiter’ bevorderd.
Op 1 maart 1944 is hij klaar om als jachtpiloot te gaan vliegen en wordt hij ingezet bij het 1. Jagdgeschwader 103 dat toen vanuit Chateauroux-Deols (F) vloog. In juni 1944 krijgt hij nog een ‘douw’ c.q. 3 dagen arrest omdat hij met een actie tegen het bevel van zijn Staffelführer in zijn vliegtuig beschadigd heeft. Vanaf 1 juli 1944 vloog Fernes in 3. Jagdgruppe West en op 21 augustus 1944 gaat hij over naar het 3. Jagdgeschwader 11 dat dan aan de ‘Invasionsfront’ (Normandië in Frankrijk) is ingezet. Dat Geschwader vliegt dan vanaf Dammartin-en-Goёle (35 km ten NO van Parijs), later Reims en in september vanaf Wiesbaden Erbenheim. Van daaruit start hij op 19 september zijn vlucht naar Arnhem, waarbij zijn FW-190 op de terugweg wordt neergehaald door de goed gerichte schoten van de D batterij van de 531 AAA bij Simpelveld. Maar hij overleeft dat met zijn parachute, valt in Amerikaanse handen en gaat dan de Amerikaanse krijgsgevangenschap in. Wat hij daarna – vanaf januari 1946 – heeft gedaan, is me niet duidelijk geworden. Mijn e-mail en mijn brief aan de zoon van Richard Fernes leverde geen enkele reactie op.